دروغ غیاث آبادی در باره چند همسری کوروش بزرگ

چندی پیش مجله همشهری جوان تک همسر بودن کوروش مورد نقد قرار داد. نگارنده معتقد بود که کوروش سه همسر داشته است و تک همسر بودن او را نوعی افسانه دانست.

می توان گفت تقریباً این بخش مستقیماً از سایت آقای رضا مرادی غیاث آبادی کپی شده است. گاهی وقت ها احساس می کنم که آقای غیاث آبادی با ماشین زمان به گذشته سفر کرده است!! چرا که نکات مبهم زندگی کوروش را با قاطعیت تمام می گوید. مطلب وی که در مجله همشهری جوان هم آمده است؛ بدین شرح است:

طبق منابع، کوروش سه زن رسمی داشته: «آمیتیس» خواهر ماندانا و خاله خودش که او را پس از اشغال کشور ماد و پس از کشتن شوهرش به همسری گرفته بود. «کاساندان» دختر فرناسپ که ظاهرا زن اصلی حرمسرا و مادر ولیعهد بود و «نییتیس» دختر آماسیس دوم فرعون مصر که کاساندان نگران توجه زیاد کوروش به او بود. حتی کوروش قصد ازدواج با زن چهارم، یعنی «توموروس / تومیریس» ملکه ماساژت ها را هم داشت که به دلیل جواب رد او، جنگ در گرفت و کوروش جانش را در همین جنگ از دست داد.



مورخان هیچ اشتراک نظری درباره همسر کوروش ندارند. هر کدام، اشخاص متفاوتی را به عنوان همسر کوروش معرفی می کنند و در گفته برخی از آنها صحبت از همسر دیگری جز یک همسر نیست. آقای غیاث آبادی همه منابع را با هم قاطی کرده اند و به نتیجه رسیده اند و به اختلافات بنیادین این منابع هیچ اشاره ای نکردند.

حال به بررسی همسر کوروش می پردازیم.

گفته هرودوت (مورخ یونانی) درباره همسران کوروش کمی مبهم است. در کتاب تاریخ هرودوت بخش ویژه ای به این موضوع اختصاص ندارد و موارد جسته و گریخته بیان می شود. در بسیاری از این موارد خود هرودوت اظهار می دارد که به مواردی که شنیده اطمینان ندارد و آنها را نقد می کند. آقای غیاث آبادی مواردی که خود هرودوت هم به آن شک دارد را خیلی قاطع بیان نموده اند.

هرودوت در جایی می گوید:

مادر کمبوجیه کاساندان دختر فرناسپ بود که پیش از کوروش درگذشته و کوروش آیین سوگواری بزرگی برایش برپا و در سراسر شاهنشاهی سوگ همگانی اعلام کرده بود.

تاریخ هرودوت، کتاب ۲، بند ۱



در جای دیگر می گوید:

مصریان کمبوجیه را هم میهن خود و پسر همین دختر یعنی آپری یس می دانند و می گویند خواستگار این دختر از آماسیس، کوروش بوده است و نه کمبوجیه. اما این ادعا کاملا بی پایه است...

تاریخ هرودوت، کتاب ۳، بند ۲



البته هرودوت قبل از این اعلام می کند که کمبوجیه پسر کوروش، خواستگار یک زن مصری به نام «نی تتیس» بوده که دختر آماسیس فرعون مصر بوده است.

در جای دیگر هرودوت می گوید:

البته روایت دیگری نیز شنیده ام که اصلا به آن باورندارم: می گویند بانویی پارسی به دیدار همسران کوروش رفت و هنگامی که چشمش به کودکان درشت و زیبای اطراف کاساندان افتاد لب به ستایش فراوان آنان گشود. آن گاه کاساندان که همسر کوروش بود گفت:« بله، می بینی چه بچه هایی دارم! و آنگاه کوروش به من توجهی ندارد و چشمش همیشه در پی این زن مصری است که تازه گرفته است»

تاریخ هرودوت، کتاب ۳، بند ۳



همانطور که مشاهده می کنید خود هرودوت هم به این داستان هایی که به نظر می آید در کوچه و بازار ساخته و پرداخته شده اند؛ باور ندارد. مشخص نیست بالاخره یک زن مصری همسر کوروش بوده است یا خیر! نام این زن مصری چه بوده؟ «نی تتیس» یا « آپری یس»؟ اینطور که معلوم است هرودوت وجود این همسر را رد می کند.

ولی غیاث آبادی خیلی قاطع می گوید: «کاساندان دختر فرناسپ که ظاهرا زن اصلی حرمسرا و مادر ولیعهد بود و نییتیس دختر آماسیس دوم فرعون مصر که کاساندان نگران توجه زیاد کوروش به او بود.» غیاث آبادی به گفته های پر از ابهام و افسانه ای هرودوت اشاره می کند و آنها را حقایق تاریخی می داند.

به طور کلی تاریخ هرودوت سرشار از داستان ها و افسانه های دور از منطق است و همین موضوع گاهی اوقات، قابل استناد بودن گفته های این مورخ را زیر سوال می برد. یکی از این داستان های پر از ابهام داستان خواستگاری کوروش از ملکه ماساژت هاست. هرودوت بعد از بیان این داستان که به مرگ کوروش می انجامد اظهار می کند:

درباره چگونگی مرگ کوروش روایات گوناگونی شنیده ام، اما روایتی را که نقل کردم، بیش از بقیه برای من درخور اعتماد می نمود.

تاریخ هرودوت، کتاب ١، بند ٢١۴



مشاهده می کنید که تقریبا همه گفته های هرودوت در این موضوع با شک و تردید روبروست و مشخص نیست با توجه به تاریخ هرودوت، کوروش چند همسر داشته است! فقط هرودوت به صورت روشن از کاساندان به عنوان همسر کوروش نام می برد. درباره مرگ کوروش هم مورخان دیگر نظرات دیگری دارند که در گفته آنها خبری از شخصی به نام تومیریس به عنوان ملکه ماساژت ها نیست.

غیاث آبادی معتقد است که کوروش با خاله خود ازدواج کرده است. در حالی که هیچ منبعی بیان نمی کند. داستان آنجاست که هرودوت و گزنفون(مورخان یونانی)، «آستیاگ» پادشاه ماد را پدر بزرگ کوروش می دانند. اگر این موضوع را بپذیریم دختر آستیاگ می شود خاله ی کوروش.

اما کتزیاس دیگر مورخ یونانی می گوید که کوروش هیچ نسبت خانوادگی با آستیاگ نداشته است و فقط همین مورخ است که از ازدواج کوروش با دختر آستیاگ سخن به میان می آورد.

خلاصه فوتیوس از تاریخ کتزیاس، کتاب ۲، بند ۱

کتزیاس می گوید:

کوروش(دختر) آستیاگ، آمی تیس را نخست با احترامی شایسته ی یک مادر پذیرا شد، سپس (او) به همسری کوروش برگزیده شد.

خلاصه فوتیوس از تاریخ کتزیاس، کتاب ۲، بند ۵



با توجه به گفته کتزیاس کوروش با همسرش هیچ نسبت خانوادگی نداشته است. لازم به ذکر است که در روایاتی که از کتزیاس به جا مانده است، اثری از همسر دیگری به جز آمی تیس نمی بینیم.



اما گزنفون دیگر مورخ یونانی، معتقد است که کوروش با دختر دایی خود ازدواج کرده است. این موضوع با داستان بسیار زیبایی در کتاب کوروش نامه ( یا تربیت کوروش) موجود است. دایی کوروش با فراخواندن دخترش به کوروش می گوید:

این همان دختر بچه ای است که هنگامیکه شما یک پسربچه بودید و برای بازدید از ما می آمدید؛ همیشه او را در آغوش میگرفتید. و هرگاه کسی از او می پُرسید که با چه کسی میخواهد زناشویی کند، او همیشه میگفت: « با کوروش».

کوروش نامه گزنفون، دفتر ۸، بخش ۵، بند ۱۹، ترجمه خشایار رخسانی



لازم به ذکر است که در کوروش نامه هم غیر از این همسر، همسر دیگری برای کوروش معرفی نمی شود.

در کتیبه بیستون بیان می‌شود که کمبوجیه و بردیا فرزندان کوروش، از یک مادر هستند.

کتیبه بیستون، ستون نخست، بند ۱۰



مشاهده می شود که در گفته ی دو مورخ(کتزیاس و گزنفون) حرفی از همسر دیگر نیامده و با توجه به کتیبه بیستون دو فرزند کوروش، از یک مادر هستند. شاید همین موضوع باعث شده است که برخی از پژوهشگران کوروش را پادشاهی که تنها یک زن داشت؛ معرفی کنند. هرچند این موضوع هم دقیق نیست اما بسیار محتمل است. از طرفی موضوعی که نگارنده این نوشتار بدان اشاره می کند که «با توجه به منابع، کوروش سه همسر رسمی داشته است»؛ کاملا مردود است و نشان ازمطالعه نادرست منابع و شاید غرض ورزی آقای رضا مرادی غیاث آبادی نسبت به کوروش دارد.

به هر حال باید بپذیریم هیچ آگاهی دقیقی از همسر و یا همسران کوروش در دسترس نیست. فقط می توان با توجه به گفته مورخان اظهار داشت که در موضوع تک همسر بودن کوروش، اشتراک نسبی وجود دارد.

البته نگارنده ی این مطلب در همشهری جوان هم اظهار می کند: «این مطلب اصلا ملاک خوبی برای قضاوت کردن درباره کوروش نیست.»